Na de zaligsprekingen volgen twee aansporingen: “Jullie zijn het zout van de aarde” en “Jullie zijn het licht voor de wereld.” De vergelijkingen met het zout en het licht vinden we ook in de evangeliën van Marcus en Lucas. Ze gaan terug op de vroegchristelijke prediking. Waarschijnlijk horen we in deze woorden Jezus zelf aan het woord.

Wat zout en licht betekenen is voor ons nog duidelijk. Een snuifje zout geeft extra smaak aan ons voedsel en we weten dat vlees en vis vroeger gepekeld werden om ze langer te bewaren. Als Jezus zijn leerlingen het zout der aarde noemt, spoort hij hen aan om zijn boodschap te bewaren en met die boodschap smaak te geven aan de gemeenschap. Mensen die geen zin kunnen geven aan hun leven, vertoeven in diepe duisternis. Aan die mensen moeten de leerlingen smaak en licht brengen. Het licht moet duidelijk zichtbaar zijn, zoals een stad op een berg van ver zichtbaar is. Zoals een lamp op een standaard wordt geplaatst om het hele huis te verlichten, zo moet de boodschap over heel de wereld verkondigd worden. Het licht moet ook concreet worden. Jezus zegt: “Zo moet jullie licht schijnen voor de mensen, zodat zij jullie goede daden kunnen zien en eer bewijzen aan jullie Vader in de hemel.”

Zalig de armen van geest, want aan hen behoort het Rijk der hemelen
Deze passage uit het evangelie van Matteüs die we vandaag lezen is het eerste deel van Jezus' bergpreek. Jezus heeft deze specifieke indeling van de zaligsprekingen niet uitgevonden. Het Oude Testament en de psalmen bevatten allemaal zaligsprekingen. Ze dienen als een middel om mensen te leren wie door God erkend zal worden.
De armen van hart, de zachtmoedigen en de verdrukten zijn geen personen die wij gewoonlijk als gezegend of vrolijk beschouwen, zoals blijkt uit deze lezing, die wij snel opmerken. Dit evangelie is gevuld met onverwachte wendingen, en weinig van wat de wereld zou kunnen definiëren als geluk is te vinden in Jezus' ontwerp voor geluk.
"Gezegend" kan ook tevredenheid, voorspoed of gunst betekenen. Met andere woorden, Jezus beweert dat zij die arm zijn, in rouw leven en vervolgd worden, hemelse gunst zullen ervaren. De mensen die Jezus die dag hoorden, vonden dit nieuws misschien zowel welkom als onverwacht.

Vier opeenvolgende zondagen lezen we uit het vijfde hoofdstuk van het evangelie van Matteüs. Jezus zegt er: “Denk niet dat Ik gekomen ben om de Wet of de Profeten af te schaffen. Ik ben niet gekomen om ze af te schaffen, maar om ze tot vervulling te brengen.” Als je de woorden van Jezus wil begrijpen en ernstig nemen, moet je je ook verdiepen in het Eerste Testament. Als lekendominicanen die af en toe een preek bezorgen, wilden we deze uitdaging opnemen en werkten we samen aan deze preek. Het boek Ongehoord, christen zijn volgens de Bergrede van Peter Schmidt was hierbij een welkome gids.

De profeet Sefania leefde in de tweede helft van de zevende eeuw voor Christus. Hij spreekt in Gods naam een vernietigend oordeel uit over de hoogmoedige leiders en rijke handelaars die hun macht misbruiken. Hoe actueel is deze tekst nog steeds in 2023! Hoogmoedige leiders die oorlogen beginnen en blijven voeren in Oekraïne, Syrië, Afrika, …. Rijke handelaars die enkel uit zijn op winst en rendement.

Als het over het rijk Gods gaat, dan wil Jezus dat iedereen er bij hoort. Dat horen we vandaag bij de evangelist Matteus. Zebulon en Naftali zijn twee stammen aan de rand van de joodse gemeenschap. Ze zijn meer geïnteresseerd in lucratieve handel met de koopvaardijschepen die langs hun kusten voeren dan ze begaan zijn met religieuze zaken. Jezus wil hen er ook bij wanneer hij het rijk van God aankondigt.

Leven in aandacht

Voor wie bewust in het leven wil staan, is aandacht een essentiële attitude.   Iemand die dat expliciet verwoordde én beleefde was Simone Weil.

Deze Joods-Franse, rebelse filosofe leidde een stormachtig en intens leven in het Interbellum en stierf door ziekte en uitputting in 1943 op 34-jarige leeftijd.  Een terugkerend begrip in haar denken over heel verscheiden thema’s als onderwijs, lijden, geloof,… is het begrip “aandacht”.  Ze benoemt dat vermogen als het fundament van alle ethiek en religie.  Waardevol leven ontstaat vanuit een lege aandacht, die open is, in verwachting voor iets anders. Eerst moet je loslaten wat je denkt, om te komen tot datgene waarmee je intuïtief contact hebt.    Hoewel Weil opgroeide in een agnostische omgeving, was dat aandachtig wachten ook het fundament van haar geestelijke ontwikkeling. Religieuze momenten in de abdij van Solesmes, in de buurt van Assisi en elders brachten haar tot de ervaring van een directe aanwezigheid van goddelijke liefde.   Door aandachtig te wachten voelde ze zich – als een geschenk vanuit de leegte - als “door god aangeraakt”. 

Zo’n twintig jaar geleden heb ik tijdens een zondagsviering een verbazende, ja, zelfs bevreemdende ervaring meegemaakt. Voor mij, zat een jongen die niet ophield me indringend aan te kijken. En dat vanaf het begin van de eucharistie. Het was onmogelijk aan hem te ontsnappen. Telkens wanneer mijn blik over de mensen heen ging, kruiste deze de zijne. Het stoorde me, omdat ik niet begreep waarom zijn blik met zulke intensiteit en fixatie op mij rustte. Ik moet u bekennen dat er best wat kwade gedachten door mijn geest zijn geflitst tijdens het eucharistisch gebed, toen ik moest vaststellen dat hij me nog steeds aankeek. In mij voelde ik zenuwachtigheid opkomen. Groot was dan ook mijn verbazing toen ik ontdekte, bij het uitreiken van de communie, wanneer hij zich omdraaide om opnieuw naar zijn plaats te gaan, dat hij hoorapparaten droeg. Vanaf het begin van de Mis had hij mijn lippen gelezen. Op dat moment begreep ik waarom hij me zo intens had aangekeken. Door zijn ogen kon hij me horen. Hij was doof.

Het evangelie van vandaag gaat over het doopsel van Jezus in de Jordaan. Het veroorzaakt een radicale verandering in zijn leven.
Laten we ons proberen een voorstelling te maken van wat Jezus in deze periode van zijn leven meemaakt. Wat bezielde de timmerman uit Nazareth om zijn thuis achter te laten en er niet meer naar terug te keren?
De samenleving in die tijd loopt gebukt onder het juk van een wrede militaire dictatuur. Vele mensen leven in armoede en onderdrukking. Geregeld broeien er opstanden, die meedogenloos worden neergeslagen. Johannes de Doper zoekt een andere, vreedzame uitweg uit de ellende. Hij reageert met woorden tegen de machthebbers en roept op tot bekering, tot zorg voor elkaar. Als teken hiervan doopt hij de mensen in het water van de Jordaan. Het geeft hen moed en de hoop op betere tijden, om zich niet te  laten opsluiten in de angst, in de struggle for life, in een verlammende overlevingsmodus.

“Openbaring des Heren”: zo klinkt het dezer dagen in de oosters orthodoxe kerk. Het klinkt veel plechtiger dan wat wij simpelweg de geboorte van Jezus noemen. En toch is hetzelfde bedoeld. De geboorte van een weerloos, kwetsbaar kind die prins van vrede wordt genoemd. Het klinkt wrang in deze dagen waarin oorlog en vernietiging zoveel levens kapot maken. En toch wordt deze geboorte het feest van de “openbaring” genoemd. Dat blijven we zeggen ook al lijkt het licht van de vrede veraf.